دامپینگ در تجارت بین‌المللی | دلایل، معایب و مزایا
اگر در بازارهای بین‌المللی فعالیت داشته و یا به تجارت بین‌الملل علاقه‌مند باشید، حتماً اصطلاح دامپینگ به گوشتان خورده است. به‌طورکلی دامپینگ یک رفتار تقریباً قانونی ولی مکارانه است که بسته به اینکه کدام سوی معامله باشید، روی شما تأثیرات منفی و مثبت زیادی می‌گذارد. آشنایی با مفاهیم و انواع مختلف دامپینگ می‌تواند دید وسیع‌تر و بهتری از تجارت در سطح بین‌المللی از نظر کنترل و دامپینگ قیمتها به شما بدهد.
دامپینگ چیست؟
دامپینگ (Dumping) بازارشکنی یا قیمت‌شکنی، فروش یک کالا باقیمتی پایین‌تر از قیمت واقعی آن است. این اصطلاح معمولاً در تجارت بین‌المللی استفاده می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که یک صادرکننده محصول خود را در خارج از کشور با قیمتی کمتر از قیمتی که در بازار داخلی خود به فروش می‌رساند، عرضه کند. این عمل معمولاً برای کسب مزیت رقابتی در بازارهای خارجی انجام شده و می‌تواند به آسیب‌های جدی به صنعت تولید داخلی محصولات مشابه در کشور واردکننده منجر شود. معمولاً کشورها در این راستا، اقداماتی نظیر وضع تعرفه‌های ضد دامپینگ یا اقدامات تلافی‌جویانه انجام می‌دهند. در ادامه چند مثال آورده شده است:
- چین یکی از متهمان اصلی دامپینگ محصولات مختلف در بازارهای جهانی است. برای مثال، این کشور متهم است که محصولاتی مانند فولاد، آلومینیوم و پلاستیک را با قیمتی کمتر از قیمت تمام‌شده در بازارهای خارجی به فروش می‌رساند.
- ایالات‌متحده نیز به دامپینگ محصولاتی مانند پنیر، شکر و گندم در بازارهای خارجی متهم است.
- اتحادیه اروپا اقداماتی علیه دامپینگ محصولاتی مانند ماشین‌آلات، تجهیزات الکترونیکی و داروها در بازارهای جهانی انجام داده است.
به‌طور کلی، دامپینگ یک عمل قانونی است، اما برخی کشورها برای مقابله با آثار منفی آن، قوانین و مقرراتی وضع کرده‌اند. سازمان تجارت جهانی (WTO) قوانینی برای مقابله با آن دارد. طبق این قوانین، یک کشور می‌تواند به‌طور رسمی علیه دامپینگ اقدام کند؛ اگر بتواند ثابت کند که این عمل، به آسیب جدی به تولیدکنندگان داخلی آن کشور منجر شده است. چند نمونه از شکایت‌های ثبت‌شده در دنیا عبارت‌اند از:
- در دهه ۱۹۸۰، ایالات‌متحده علیه ژاپن شکایت کرد که تلویزیون‌های خود را در ایالات‌متحده با قیمت پایین‌تر از قیمت داخلی توزیع می‌کند.
- در سال ۲۰۱۰، اتحادیه اروپا علیه چین شکایت کرد که چین فولاد خود را در اتحادیه اروپا با قیمت پایین‌تر از قیمت داخلی‌اش عرضه می‌کند.
- در سال ۲۰۱۶، ایالات‌متحده علیه چین شکایت کرد که این کشور پنل‌های خورشیدی خود را در ایالات‌متحده با قیمت پایین‌تر از قیمت داخلی به فروش می‌رساند.
انواع دامپینگ
بعضی از مهم‌ترین انواع مختلف دامپینگ عبارت‌اند از:
دامپینگ دائمی
بازارشکنی دائمی یا مستمر زمانی رخ می‌دهد که یک تولیدکننده یا انحصارگر، کالای خود را به‌طور مداوم و در بلندمدت، با قیمتی پایین‌تر از قیمت تمام‌شده در بازار خارجی به فروش برساند. این نوع، بیشتر درمورد کالاهایی رخ می‌دهد که تولید انبوه آن‌ها به کاهش هزینه‌های تولید منجر می‌شود. در این صورت، تولیدکنندگان می‌توانند با فروش کالاهای خود باقیمت پایین‌تر در بازار خارجی، سود بیشتری کسب کنند. نوع دائمی می‌تواند دلایل مختلفی مانند حذف رقبای خارجی، دسترسی به بازارهای جدید و افزایش سهم بازار داشته باشد. به‌علاوه، قادر است به تولیدکنندگان داخلی آسیب بزند و به افزایش وابستگی به واردات منجر شود، اما در کوتاه‌مدت به مصرف‌کنندگان سود می‌رساند.
دامپینگ مخرب
بازارشکنی مخرب یا غارتگر زمانی رخ می‌دهد که یک تولیدکننده یا انحصارگر، کالای خود را با قیمتی بسیار پایین‌تر از قیمت تمام‌شده در بازار خارجی به فروش می‌رساند. عمده‌ترین دلایل آن هم عبارت‌اند از:
- حذف رقبا: تولیدکنندگان ممکن است با دامپینگ مخرب، رقبای خود را به‌مرور از بازار خارج کنند و درنهایت، بازار را به‌طور کامل در اختیار بگیرند.
- ضربه‌زدن به اقتصاد کشور مقصد: تولیدکنندگان ممکن است با استفاده از آن، اقتصاد کشور مقصد را تضعیف یا نابود کنند.
دامپینگ مخرب به کاهش تولید، اخراج کارگران و افزایش قیمتها منجر شده و به تولیدکنندگان داخلی آسیب می‌رساند. همچنین، سبب افزایش وابستگی به واردات می‌شود. مثلاً یک شرکت چینی تولیدکننده پوشاک، محصولات خود را در ایران با قیمتی بسیار پایین‌تر از قیمت تمام‌شده به فروش می‌رساند تا بتواند رقبای ایرانی خود را از دور خارج کرده و بازار پوشاک را به دست بگیرد.
دامپینگ تصادفی
بازارشکنی تصادفی یا مقطعی زمانی رخ می‌دهد که یک تولیدکننده یا انحصارگر، کالای خود را به‌طور موقت و در کوتاه‌مدت، با قیمتی پایین‌تر از قیمت تمام‌شده، در بازار خارجی به فروش می‌رساند. این نوع بازارشکنی بیشتر در شرایط استثنایی یا پیش‌بینی‌نشده‌ای مثل تولید بیش از حد کالا یا وجود سهام فروخته‌نشده کالا در بازار داخلی رخ می‌دهد. از دلایل انجام این نوع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات فصلی در تقاضا: در برخی از صنایع، تقاضا برای محصولات به‌طور فصلی تغییر می‌کند؛ در این حالت، تولیدکنندگان ممکن است بیش از حد برای فصلی که تقاضا بالاست، تولید کرده باشند.
- تغییرات در فناوری: ممکن است با عرضه فناوری جدید به بازار، تقاضا برای محصولات قدیمی‌تر کاهش یابد. در این حالت، احتمال اینکه تولیدکنندگان محصولات قدیمی را دامپینگ کنند، بسیار زیاد است.
- خطای پیش‌بینی: گاهی‌اوقات تولیدکنندگان ممکن است به‌اشتباه پیش‌بینی کنند که تقاضا برای محصولی چقدر خواهد بود و بیش از حد تولید کرده و نتوانند تمام محصولات خود را به فروش برسانند.
نحوه تشخیص انواع قیمت‌شکنی
برای تشخیص انواع قیمت‌شکنی در بازار بین‌المللی، باید مواردی را در نظر گرفت. این موارد عبارت‌اند از:
- محصول مشابه: محصولی است که با محصول موردنظر دامپینگ مقایسه می‌شود. معمولاً محصولی که توسط یکی از صنایع تولیدی داخلی آسیب دیده است، محصول مشابه محسوب می‌شود. توجه کنید که دو محصول باید کاملاً مشابه باشند تا مقایسه به‌درستی انجام شود.
- قیمت صادراتی: بعد از تشخیص کالای مشابه، قیمت آن برای صادرات به کشور دیگر تعیین می‌شود.
- ارزش عادی محصول: قیمتی که محصول در بازار داخلی کشور صادرکننده دارد.
به‌طورکلی، برای مقایسه قیمت صادراتی و ارزش عادی محصول، باید دقت کرد که محصولات از نظر مشخصات فنی، کیفیت و سایر ویژگی‌های مهم، مشابه باشند. سپس هزینه‌های مدیریتی و فروش را برای هردو لحاظ کرد. عوامل دیگری مانند مالیات، مقدار فروش و سایر هزینه‌ها نیز ممکن است بر قیمت محصولات تأثیر بگذارند. در انتها، اگر قیمت صادراتی محصول کمتر از ارزش عادی آن باشد، قیمت‌شکنی اتفاق افتاده است.
دلایل انجام دامپینگ
دامپینگ می‌تواند به دلایل مختلفی ازجمله موارد زیر رخ دهد:
– کسب جایگاه در بازار خارجی
– فروش کالای مازاد
– گسترش صنعت
– ایجاد روابط تجاری جدید
تأثیر دامپینگ بر اقتصاد
دامپینگ به‌طورکلی می‌تواند تأثیرات منفی و مثبت مختلفی بر اقتصاد کشورها داشته باشد، ازجمله:
- آسیب به صنعت تولید داخلی
- کاهش قیمت کالاها
- افزایش وابستگی به واردات
- افزایش تنوع محصولات
- تقویت نوآوری
تأثیر دامپینگ بر کشور واردکننده
دامپینگ بر کشورهای واردکننده تأثیراتی کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد:
- تأثیرات کوتاه‌مدت: دامپینگ می‌تواند در کوتاه‌مدت به مصرف‌کنندگان کشور واردکننده سود برساند؛ زیرا می‌توانند محصولات متنوع‌تری را با قیمت پایین‌تر خریداری کنند. بااین‌حال، می‌تواند به آسیب به تولیدکنندگان داخلی نیز منجر بشود؛ زیرا نمی‌توانند با قیمت‌های ارزان رقابت کنند. این امر می‌تواند به کاهش تولید، اخراج کارگران و کاهش درآمد دولت و افزایش بیکاری منجر شود.
- تأثیرات بلندمدت: دامپینگ در بلندمدت می‌تواند به اقتصاد کشور واردکننده آسیب جدی برساند. این امر می‌تواند به موارد زیر منجر شود:
- کاهش رقابت در بازار داخلی
- کاهش کیفیت محصولات داخلی
- افزایش وابستگی به واردات
- کاهش اشتغال
- کاهش تولید ناخالص داخلی
دامپینگ می‌تواند تأثیرات خاص دیگری نیز بر کشور واردکننده داشته باشد؛ مثلاً موجب تغییر تقاضای مصرف‌کننده به‌سمت محصولات ارزان‌قیمت شده و درنهایت به تعطیلی تولیدی‌ها و صنایع داخلی منجر شود. درواقع، کشور واردکننده با عدم مقابله با دامپینگ، به یک تولیدکننده خارجی کمک می‌کند تا رقبای داخلی را حذف کند.
تأثیر دامپینگ بر کشور صادرکننده
۱. تأثیرات کوتاه‌مدت: دامپینگ می‌تواند در کوتاه‌مدت به تولیدکنندگان کشور صادرکننده سود برساند؛ زیرا می‌توانند محصولات خود را با قیمت بالاتر از قیمت بازار داخلی به فروش برسانند. این امر می‌تواند به افزایش تولید، اشتغال و درآمد دولت منجر شود.
۲. تأثیرات بلندمدت: دامپینگ در بلندمدت می‌تواند به اقتصاد کشور صادرکننده نیز آسیب برساند و موارد زیر را به همراه دارد:
- کاهش رقابت در بازار داخلی
- کاهش کیفیت محصولات داخلی
- افزایش وابستگی به صادرات
- کاهش اشتغال در سایر بخش‌های اقتصاد
- کاهش تولید ناخالص داخلی
دامپینگ می‌تواند تأثیرات مثبت دیگری نیز بر کشور صادرکننده داشته باشد؛ ازجمله بهبود تراز تجاری و افزایش تقاضا برای ورودی‌های موردنیاز؛ مانند مواد اولیه و نیروی کار.
توافقنامه ضد دامپینگ
توافقنامه ضد دامپینگ، توافقنامه‌ای است که کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی (WTO) امضا کرده‌اند. این توافقنامه از واردشدن بازارشکنی و دامپینگ به واردات کالاهایی با قیمت پایین‌تر از قیمت تمام‌شده یا با قیمت عادلانه در بازار داخلی کشور صادرکننده، جلوگیری می‌کند. توافقنامه ضد دامپینگ به کشورهای عضو WTO اجازه می‌دهد تا اقدامات ضد دامپینگ علیه واردات کالاهایی که مظنون به دامپینگ مخرب هستند اعمال کنند تا از آسیب به اقتصاد آن‌ها جلوگیری شود.
برای اینکه کشوری بتواند اقدامات ضد دامپینگ علیه واردات کالایی اعمال کند، باید ابتدا ثابت کند که واردات آن کالا باعث آسیب جدی به صنعت داخلی‌اش شده است. این امر معمولاً با انجام تحقیقات توسط مقامات دولتی انجام می‌شود. در اینجا برخی از سیاست‌های ضد دامپینگ که کشورهای عضو WTO استفاده کرده‌اند، آورده شده است:
- تعرفه‌های ضد دامپینگ: تعرفه‌های ضد دامپینگ، هزینه واردات کالاهایی را که مظنون به دامپینگ هستند افزایش می‌دهد. این امر می‌تواند به کاهش قیمت این کالاها در بازار داخلی کمک کند.
- محدودیت‌های وارداتی: میزان واردات کالاهایی را که مظنون به دامپینگ هستند محدود می‌کند. این امر می‌تواند به کاهش عرضه این کالاها در بازار داخلی کمک کند.
- مجوزهای وارداتی: واردات کالاهایی را که مظنون به دامپینگ هستند به دریافت مجوز از مقامات دولتی مشروط می‌کند. این امر می‌تواند به دولت اجازه دهد تا واردات این کالاها را کنترل کند.
سخن پایانی
در این مطلب سعی کردیم تا مفاهیم گسترده دامپینگ را به زبانی ساده شرح دهیم و شما را با کاربردها و تأثیرات آن آشنا کنیم. صنعت حمل و نقل بین‌المللی نیز می‌تواند در میزان دامپینگ قیمت تأثیرگذار باشد. آگاهی از نحوه تشخیص و اجرای دامپینگ در تجارت بین‌المللی، به سودآوری بازرگانان کمک بسزایی می‌کند. امیدواریم که این مقاله به شما در درک هرچه بیشتر بازارشکنی کمک کرده باشد.
سؤالات متداول
آیا دامپینگ قانونی است؟
دامپینگ به‌خودی‌خود غیرقانونی نیست و در بسیاری از کشورها مجاز است. برخی از کشورها نیز از آن به‌عنوان ابزاری برای حمایت از منافع تجاری خود استفاده می‌کنند.
دامپینگ چه تفاوتی با رقابت سالم دارد؟
رقابت سالم زمانی اتفاق می‌افتد که تولیدکنندگان محصولات خود را با قیمتی رقابتی در بازار عرضه می‌کنند؛ اما دامپینگ زمانی اتفاق می‌افتد که تولیدکنندگان محصولات خود را باقیمتی پایین‌تر از قیمت تمام‌شده یا قیمت عادلانه در بازار داخلی عرضه می‌کنند.
آیا دامپینگ مزایایی نیز دارد؟
برخی افراد معتقدند که دامپینگ می‌تواند مزایایی نیز داشته باشد؛ مانند کاهش قیمتها برای مصرف‌کنندگان، افزایش رقابت و تقویت نوآوری.